«Το σκοτάδι της νύχτας σκοτείνιασε τα μάτια μου.

Τα χρησιμοποιώ για να βρω το φως.»

-GU CHENG

Βιώνουμε την τέχνη με τρόπο πρωτόγνωρο. Οι απειλούμενοι καιροί ενδέχεται να μας επιβάλουν μια γενετική μετάλλαξη, μετατρέποντας ένα όλο και αυξανόμενο μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού σε ευπαρουσίαστο κοστούμι βγαλμένο κατευθείαν από το Walking Dead, που δεν απέχει πολύ από την σειρά κόμικς του Robert Kirkman. Ένας νοσηρός συνδυασμός κρατουμένων που περιβάλλονται από ψηφιακή και στρατιωτική περίφραξη, μολυσμένες ευπαθείς ομάδες που κατηγορούνται ως οι αυτουργοί της πανδημίας, περιμένουν κάποια θαυματουργή (και σίγουρα ακριβή) θεραπεία. Ή οι μοναχικοί δικαστές-μετανοητές της Πτώση του Αλμπέρ Καμύ, φωνάζοντας μόνοι στη μέση της ερήμου.

Από αυτή τη μαύρη τρύπα μόνο η Τέχνη μόνο μπορεί να προσφέρει μια διέξοδο. Κατά τη διάρκεια του λοκντάουν την άνοιξη 2020, έπαθα εμμονή με τις δημόσιες βιβλιοθήκες, τα μουσεία, τα θέατρα, τις γκαλερί και τους κινηματογράφους όλου του κόσμου. Τα βράδια, ενώ ο πλανήτης ανάσαινε κι ο ουρανός ξεκουραζόταν από το αδυσώπητο μπαλέτο των αεροπλάνων, εγώ περιηγούμουν σε μουσεία, από τη μια ιστοσελίδα στην άλλη, ελεύθερος από γεωγραφικούς και χρονικούς περιορισμούς, όλο και πιο στεναχωρημένος κάθε φορά που αντίκριζα το αυτοματοποιημένο μήνυμα: «Παραμένουμε κλειστοί ως προληπτικό μέτρο για να βοηθήσουμε στον περιορισμό της εξάπλωσης του κορονοϊού.» Σκεφτόμουν όλα εκείνα τα βιβλία που κανείς δεν διαβάζει, τους πίνακες και τα γλυπτά που κανείς δεν κοιτάει, τις συναυλίες που κανείς δεν ακούει, κλειδωμένα μέσα σε πολιτιστικά φρούρια –και όλο και πιο σίγουρος γινόμουν για τη σημασία της επιστροφής τους, της ελευθερίας τους. Διότι η ελευθερία μας εξαρτάται από τη δική τους. Η τέχνη είναι ευάλωτη. Πως μπορούμε να βοηθήσουμε ένα πουλί με πληγωμένες φτερούγες να πετάξει ξανά χωρίς να συνθλίψουμε το εύθραυστο σωματάκι του;

Εν τω μεταξύ, η ταχεία εξάπλωση των ψηφιακών συναντήσεων, ο παροξυσμός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι τηλεοπτικές εκπομπές και η συνεχής ροή ειδήσεων σχετικά με την παγκόσμια κατάσταση, σχεδόν έχουν μεταμορφώσει τον καθένα από εμάς σε ομοίωμα, φέρνοντας όλους, μαζί και την Τέχνη και την Εκπαίδευση, στο επίπεδο της οθόνης. Ο καπιταλισμός σε ανάπαυση: καταπατώντας το πρόβλημα των υποδομών, απορρίπτοντας κάθε μορφή αντίστασης του κλειδωμένου πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο, συντάσσει αμέριμνα το αναπτυξιακό του σχέδιο για μια ανανεωμένη παραγωγικότητα βασισμένη σε Έξυπνες Πόλεις, Έξυπνα Χωριά, Έξυπνη Εξοχή – Τεχνητή Νοημοσύνη χωρίς καμία κριτική σκέψη.

Στη γαλλική γλώσσα, τα μέτρα απαγόρευσης της κυκλοφορίας ονοάζονται «περιορισμός.» Μας θυμίζει τις δύο παράλληλες στρατηγικές του ιμπεριαλισμού, όπως τις παρουσιάζει ο Φραντς Φανόν στο έργο του Wretched of the Earth (Οι Άθλιοι της Γης): ένα σύστημα αποκλεισμού και ένα σύστημα περιορισμού, και όποια μορφή βίας και καταπίεσης χρησιμοποιείται δικαιολογούνται στο όνομα της λογικής, του ορθολογισμού, της δημόσιας υγείας.

Είναι η Τέχνη όπλο στην καταπολέμηση ενός τέτοιου συστήματος; Ή μήπως είναι απλώς ένα καραπραϋντικό, ένα φαινόμενο ανίσχυρο, εξουδετερωμένο και απολυμασμένο; Μπορεί ένα πουλί που πετά σε κλουβί με αόρατες ράβδους με φόντο έναν εικονικό μπλε ουρανό να λέγεται πουλί; Σιγά σιγά, κείμενο με το κείμενο, οι ιδέες έγιναν ισχυρότερες χάρη σε αυτήν την κοινή εμπειρία, και τελικά αποκάλυψαν μια σκέψη όχι πρωτοφανή αλλά συνήθη. Η τέχνη δεν ήταν πια παράδοση, αλλά μια σύγχρονη δημιουργία, που περιλαμβάνει όλους μας. Είμαστε σαν τον Ιωνά στην κοιλιά της φάλαινας. Εάν αρνηθούμε την ανάσταση και τη Βιβλική κρίση, τότε πρέπει να δημιουργήσουμε τη δική μας ρήξη. Η τέχνη μπορεί να γίνει ο χάρτης διαφυγής από τη φυλακή.

Σκεφτόμουν όλα εκείνα τα βιβλία που κανείς δεν διαβάζει, τους πίνακες και τα γλυπτά που κανείς δεν κοιτάει, τις συναυλίες που κανείς δεν ακούει, κλειδωμένα μέσα σε πολιτιστικά φρούρια –και όλο και πιο σίγουρος γινόμουν για τη σημασία της επιστροφής τους, της ελευθερίας τους.

Ήρθε η ώρα να ανανεώσουμε τον στενό δεσμό μεταξύ δημιουργών και πολιτών. Οι πολιτιστικοί χώροι πρέπει να ανοίξουν ξανά, ακόμη και με μειωμένη δραστηριότητα. Είναι ζωτικής σημασίας να κατοικήσουμε τον κόσμο, και ένας χώρος πολιτισμού πρέπει πάνω απ’ όλα να είναι χώρος ζωής, ακόμα κι αν δεν είναι πλέον ένας τόπος εκπροσώπισης του κόσμου, αλλά μόνο της ζωής. Δεν είναι ποτέ πολύ αργά για να πολεμήσουμε την εκπροσώπηση ως εξουσία.

«Οι εκπροσωπίσεις είναι μια μορφή της ανθρώπινης οικονομίας, κατά κάποιο τρόπο, και απαραίτητες για τη ζωή στην κοινωνία και, κατά μία έννοια, μεταξύ της κοινωνίας. Δεν νομίζω ότι υπάρχει τρόπος να τις αποφύγουμε – είναι τόσο θεμελιώδεις όσο η γλώσσα. Αυτά που πρέπει να εξαλείψουμε είναι τα συστήματα εκπροσώπησης που φέρουν το είδος της εξουσίας που, κατά τη γνώμη μου, είναι καταπιεστική επειδή δεν επιτρέπει χώρο για παρεμβάσεις εκ μέρους αυτών που εκπροσωπούνται.»

Συμφωνώ απόλυτα με τα παραπάνω λόγια του Έντουαρντ Σεντ, από συνέντευξή του το 1985 στο νεοϋορκέζικο περιοδικό Wedge. Καθένας από εμάς, χωρίς καμία εξαίρεση, πρέπει να συμβάλει με τη δική του κουλτούρα σε αυτό το νέο μονοπάτι της Τέχνης, με συμμετοχικό τρόπο. Μακροπρόθεσμα, η γνήσια δημιουργία θα ξεπροβάλει από αυτή την πραγματιστική σχέση με την καθημερινή ζωή των πολιτών.

Όταν λέω ότι οι πολιτιστικοί χώροι πρέπει να ανοίξουν, δεν αναφέρομαι μόνο στις κοινωνικές και εκπαιδευτικές αποστολές τους, αλλά και ως δημόσιες υπηρεσίες και μέρος της οικονομίας. Ειδικά επειδή αυτοί οι χώροι βρίσκονται συχνά σε καλή τοποθεσία, σε γεωγραφικές διασταυρώσεις (ακόμη και στην ύπαιθρο, όπου ζω εγώ, σε ένα χωριό 500 κατοίκων, το μοναδικό σημείο γεμάτο ζωή είναι η δημοτική βιβλιοθήκη), και σε προάστια, η Τέχνη μπορεί να μας βοηθήσει να χαρτογραφήσουμε μια νέα γεωγραφία της ιθαγένειας. Τι μπορεί να δει άραγε το ιπτάμενο πουλί;

Όσον αφορά τη δημιουργία και την καινοτομία, δε χρειάζεται να ανησυχούμε και πολύ: όταν ωθούνται από μια αναγκαιότητα, καταφέρνουν πάντα να βρουν τον δρόμο.

Izumi Dance Company at Cité internationale de la bande dessinée et de l’image, Angoulême, July 2020; Image credit: received.

«Το σκοτάδι της νύχτας σκοτείνιασε τα μάτια μου.

Τα χρησιμοποιώ για να βρω το φως.»

-GU CHENG

Εδώ. Εν συντομία, πρέπει να ψάξουμε το φως. Όχι απλώς να τρίβουμε τα μάτια μας.

Τι κάνει η Τέχνη σε εμένα; Η κλίμακα αυτής της ερώτησης πρέπει να διευρυνθεί.

Τι κάνει η τέχνη σε ποιόν;

Επιτρέψτε μου να μοιραστώ μαζί σας μια από τις πιο έντονες εμπειρίες που είχα ποτέ με την τέχνη. Μια ομάδα εφήβων από τα προάστια είχαν δουλέψει σκληρά για δέκα μέρες, προετοιμάζοντας μια χορογραφία. Μεταξύ τους υπήρχαν πολλές ενθνότητες και πολλές γλώσσες, και πολλοί από αυτούς ήταν μαύροι, με αφρικανική και Κομορική καταγωγή. Η χορογραφία ήταν η κοινή τους γλώσσα, μια νέα συλλογική μητρική γλώσσα χωρίς κανένα κληρονομικό βάρος. Χόρευαν υπό την καλλιτεχνική και κοινωνική καθοδήγηση ενός από αυτούς τους άγνωστους μαχητές που δίνουν ό,τι έχουν για να ενισχύσουν τις δυνατότητες παιδιών και νέων με μια –συνήθως– προκαθορισμένη πορεία. Το αποτέλεσμα ήταν μαγικό. Αξέχαστο. Βλέποντάς το, μια γλυκιά καλοκαιρινή νύχτα, ανάμεσα σε ένα μεγάλο πλήθος που χαμογελούσε πίσω από τις μάσκες, με κατέλαβε ένα ανεξέλεγκτο συναίσθημα, τα μάτια μου δάκρυσα, και τότε τα κατάλαβα όλα.

Η Τέχνη είναι ένα θαύμα που φέρνει τους ανθρώπους κοντά.

Ξέρετε γιατί;

Ο Χένρι Μίλερ, σε μια επιστολή προς τον Τζον Κάουπερ Πάουι (που στάλθηκε από το Μπιγκ Σουρ της Καλιφόρνιας, στις 17 Απριλίου 1950), έγραφε: «Οι νέοι μας φαίνεται να έχουν καταστραφεί πριν αρχίσουν να δημιουργούν οτιδήποτε. Το πρόβλημα, υποθέτω, είναι πως όλοι περιμένουν το τέλος του κόσμου.»

Η τέχνη είναι το αντι-τέλος του κόσμου. Θα μας φέρει κοντά. Γέφυρες, κανάλια, καρδιές και μυαλά, ένα αόρατο κοινοβούλιο όπου καμία φωνή δεν θα σωπαίνει. Όχι ένα πάρκο αναψυχής, καθώς οι τιτάνες της παγκόσμιας ψυχαγωγίας προσπαθούν να φυλακίσουν την λογική και την ευαισθησία μας, αλλά μια απεριόριστη αγορά όπου θα ανακαλύψουμε εκ νέου την παγκοσμιοποίηση.

Translated by YOTA DIMITRIOU